کامل ترین مجموعه فرهنگ لغت خودمونی مردم ایران قسمت نهم

دل کسی را به دست آوردن-کسی را با نیکی و محبت از خود خشنود کردن
حق و حساب-باج سبیل-رشوه

ریش بابا-نوعی انگور درشت دانه

چادر خانه-چادری که زن در خانه می پوشد

زیر زیرکی-پنهانی-با مکر و حیله

جهود ی-هودی-مقتصد

خر تب کرده-به تمسخر به کسی می گویند که در هوای گرم لباس بسیار کلفت بپوشد

بسیار دلواپس و نگران بودن

چار دیواری-خانه

چای خوری-وسایل چای خوری-سرویس چای خوری

پل کسی آن سر آب بودن-کار کسی بسیار خراب بودن

زهرمار خوردن-کوفت کردن-خوردن به تحقیر

 

تند نویس-کسی که سریع می نویسد

خط کش-وسیله ای برای زسم خط

ذِله کردن-ذله آوردن

روده دراز-پر حرف-وراج

چزاندن-ضعیفی را آزار دادن

به دست و پای کسی افتادن-با التماس تقاضای ترحم کردن-نهایت خاکساری کردن

آه نداشتن که با ناله سودا کردن-آه در بساط نداشتن

تیر مالی-لاغر-باریک-ضعیف-دختر بلند بالا

زدن به صحرای کربلا-مطلبی را به صورت اشاره و کنایه گفتن-روال سخن را به موضوع خاصی برگرداندن

اهل حال(دوستدار تفریح و خوش‌گذرانی)

جبهه ی جنگ-میدان جنگ
ته و توی چیزی را در آوردن-درباره ی چیزی تحقیق کردن
تراشیده شدن-لاغر شدن
از کاسه درآمده(بیرون‌زده، ورقلمبیده)

داد کشیدن-عصبانیت و خشم نشان دادن

پیش بینی کردن کار یا شخصی

اصول دین پرسیدن(سوال‌پیچ کردن)

آب به آسیاب کسی ریختن-با زحمت خود سود دیگری را فراهم کردن
الم‌شنگه-هیاهو-آشوب-جنجال-داد و قال
جست زدن-پریدن-خیز برداشتن

 

زین و یراق کردن-برای کاری آماده شدن-رفتن به جایی
پا افتادن-اتفاق افتادن-پیش آمدن
دُنگ-سهم-حصه

دُم کسی را توی بشقاب گذاشتن-به طنز کسی را محترم شمردن

ریش و گیس بافتن-با هم مشورت کردن-عقل ها را روی هم ریختن

خوش سر و زبان-خوش سخن-شیرین گفتار-حراف

رمباندن-خراب کردن

روده کوچکه ی کسی روده بزرگش را خوردن-کنایه از شدت گرسنگی
تلمبار- تل انبار
پا جوش-شاخ های فرعی متصل به ریشه ی درخت

 

زنجیر زن-کسی که در ماه محرم به پشت خود زنجیر می زند

آفتاب‌نشین کردن کسی(کسی را از هستی ساقط کردن، خانه‌خراب کردن)

چرند-حرف پوچ و بی معنی

زیر چاق بودن-برای کاری آماده بودن-کاری را بلد بودن

دیدن دم کسی-دم کسی را دیدن

خشت مالیدن-چاخان کردن-لاف زدن

 
بلوف زدن-لاف زدن-چاخان کردن-توپ خالی زدن
پدر زن سلام-نخستین دیدار داماد در خانه پدر زن

جاگرم کردن-در جایی ماندن

خنزرپنزری-کسی که چیزهای خرده ریزه و کم بها می فروشد

 

آب از گلو پایین نرفتن-غصه و ناراحتی شدید داشتن

خلیفه-مبصر مکتب خانه-ارشد کلاس

زار بودن کار کسی-پیچیده و دشوار بودن کار کسی

حرف های صد تا یک قاز-حرف های بی ارزش و بی معنی

داغ باطل خوردن-از کار افتادن-از رونق و رواج افتادن

دُم سیخ شدن-سقط شدن-مردن

بی برو برگرد-بدون تردید-بی چون و چرا

 

پیش غذا-آن چه پیش از غذای اصلی می خورند

توجیهی-برنامه های توضیحی

آواز دهل-چیزی که تنها سخن‌گفتن درباره‌ی آن جالب است-نه خودش = چیزی که از آن سخن زیاد می‌گویند اما واقعیت آنچنانی ندارد
آخر‌دست (سر)(بالاخره، سرانجام)
زبر و زرنگ-چابک و فرز

ته بساط-باقی مانده ی وسایل زندگی و کسب و کار

چروک انداختن-چین انداختن

جَغُل مغل-شکمبه-سیرابی
اطفال باغ(گل‌های تازه)

حق گرفتن-نگا. حق بردن

حمام زنانه-جای پر سر و صدا و شلوغ
داماد سرخانه-دامادی که در خانه ی پدر زن زندگی می کند

تَپوک-ضربه ی دست یا پا

بی شیله پیله-بدون حقه بازی-صاف و ساده

 

تمدن-شهری گری- مجازن: تربیت و ادب

در و تخته-دو دوست خوب-زن و شوهر جور
خشکبار-میوه های خشک مانند پسته-بادام-گردو و فندق

حیف شدن-حرام شدن-نفله شدن-از فایده افتادن
بی ریشه-بدون اصالت-نا اهل-نا نجیب

اشک تمساح(گریه ی دروغین)

خون دماغ شدن-خون از بینی جاری شدن

پسله خور-آن که نزد دیگران کم می خورد و در نهان بسیار

خوش ذوق-خوش سلیقه-خوش مشرب

آب بستن در چیزی(آبکی و رقیق کردن)

انگار نه انگار(موضوع را نادیده بگیر!، گویی وجود نداشت)

جاری-زن برادر شوهر

دَمکنی-پارچه ای کلفت که برای جلوگیری از بیرون رفت بخار و دم کشیدن برنج یا چای بر روی دیگ یا قوری می گذارند

از روی معده حرف زدن-بدون تعمق و بدون منظور چیزی گفتن

 
خونین و مالین-زخمی-خونی شده
بی حوصله-ناشکیبا-شتابزده

دزد بازار-پر هرج و مرج-جایی که در آن دزدی زیاد می شود-جای بی قانون
ارباب حجت(اهل منطق)

دوره انداختن-مهمانی ادواری میان عده ای برقرار کردن-کسی را به این سو و آن سو فرستادن
بی در رو-بن بست
رنگ و وارنگ-رنگارنگ-به رنگ های گوناگون-از همه نوع

خش خشه-نوعی اسباب بازی کودکان که به هنگام تکان خوردن صدای خش و خش از آن می آید

دو لا-دو لایه-دو تا-خمیده

دیپلم-مدرک پایانی دبیرستان-گواهی نامه-تصدیق

تو ریختن دل-سخت نگران شدن و ترسیدن بر اثر شنیدن خبر ناگوار

 

دُم سیاه-نوع مرغوب برنج گیلان-کبوتری که دم سیاه دارد

روکش درکش کردن-ساخت و پاخت کردن

 

 

خاله وارفته-آدم شل و ول و شلخته

تمام عیار-کامل-خالص-بدون نقص
بند تنبانی-سست و رکیک-مزخرف و بی ارزش

به گوزگوز افتادن-پیر شدن-از خستگی زیاد از پای در آمدن

بسلامتی-سلامتی دادن-هنگام نوشیدن شراب به یکدیگر می گویند

به چوب بستن کسی-کسی را با چوب تنبیه کردن-فلک کردن
چلاق-دست و پا شکسته یا بریده

 

داد و هوار-داد و فریاد

چله داری-عزاداری در روز چهلم مرگ کسی

دماغ گنده-ثروتمند-سرشناس

خرج تراشی-هزینه درست کردن

بازارچه-گذرگاه سرپوشیده با چند مغازه و دکان

پاشنه کوتاه-کفشی که پاشنه ی کوتاه دارد

جنس کسی خرده شیشه برداشتن-آب زیر کاه بودن-حقه باز بودن

حمله گرفتن-غش کردن

زیر زمین-اتاق یا بخشی از ساختمان که در پایین تر از سطح زمین قرار دارد

دنبال نخود سیاه فرستادن کسی-کسی را از سر وا کردن-به دنبال چیزی واهی فرستادن

چشم وزغ-نگا. چشم ورقلمبیده

آهوی خاور(آفتاب)

برداشت کردن-فهمیدن-گرفتن پول از حساب-درو کردن محصول کشاورزی

در آمدن از آب-نتیجه دادن-تربیت شدن-روشن شدن حقیقت

دَم باریک-نوعی انبردست که نوک آن باریک و دراز است

حساب کسی با کرام الکاتبین بودن-گرفتار وضعی شدن که فقط خدا می تواند آدم را نجات دهد

دست به سر کردن کسی-کسی را به بهانه ای برای انجام کاری بیرون فرستادن-کسی را رد کردن
پر پر زده-ور پریده-نفرینی با آرزوی جان کندن کسی

داشم-اصطلاح داش مشدی ها به معنی برادرم

تنگ شدن خلق-عصبی شدن-بی حوصله شدن-خشمگین شدن

آب دادن بند-خود را لو دادن-فرصت را از دست دادن

 

آفتاب خوردن(سختی کشیدن)
خنِس و فنِس-گرفتاری و ناراحتی
آفتاب به آفتاب(هر روز)

چاق سلامتی کردن-احوال پرسی کردن

حمله ای-مبتلا به بیماری غش

رو کشیدن-به کسی برای نزدیکی کردن تکلیف کردن

خود را شناختن-به حد بلوغ رسیدن

زیش ریش شدن دل-سخت ناراحت شدن-به گریه افتادن و از حال رفتن
افسرده‌بیان-بی‌هوده و بی‌مزه‌گو
دو لُپه خوردن-با خرص و ولع خوردن-لقمه های بزرگ برداشتن

زبان بسته-برای تحقیر به آدم های بی عرضه یا کم آزار گفته می شود

دَنگ-حیران و آشفته-سرگشته و شیدا

 

آفتاب از مغرب درآمدن-روز قیامت-رویدادی شگرف پیش آمدن
آن سرش ناپیدا بودن-برای نشان دادن حد کمال و مبالغه به‌کار می‌رود

 

دست زدن-کوبیدن دو دست به یکدیگر همراه با نوای موسیقی یا برای تشویق

 

دو رگه-از دو نژاد محتلف

چار چشم-کسی مه عینک می زند

خاصه-خان لقب آرایشگر شاهان قاجار

بجا آوردن-شناختن-دریافتن

چله ی بزرگ-چهل روز میان هفتم دی ماه و شانزدهم بهمن

چس گره زدن-نهایت خست به خرج دادن

اُتُل(شکم، اتوموبیل)
داغ باطل خوردن-از کار افتادن-از رونق و رواج افتادن

 

زدن بر سر کسی-به کسی ستم روا داشتن-کسی را تحقیر کردن

آفتابی کردن-پدیدار کردن

دق کُش-آن که از غصه و اندوه بسیار بمیرد

فال بد زدن

پیش فنگ-جلوی رو قراردادن تفنگ به طور عمودی

ازدست‌رفته(عاشق)

آتش به مال خود زدن(کالایی را بسیار ارزان فروختن)

ژاندارم-مامور انتظامی عضو ژاندارمری

خرده فرمایش داشتن-دستورهای بی جا دادن

اردک‌پرانی-از عهده‌ی جنگ با کسی برنیامدن

خط یازده سوار شدن-پیاده رفتن

جفت جنین-جفت نوزاد که پرده و غشای دور جنین است

پیچ خوردن-در خلاف جهت-حرکت کردن-پیچانده شدن استخوان

چتری-به شکل نیم دایره-قوسی

آی زکی(در مقام ریشخند و تحقیر گفته می‌شود)

 

پینه زده-وصله کرده

خم شدن-دولا شدن

آش کشک خاله-کار ناگزیر-تکلیفی که بر عهده‌ی کسی باشد

افسارگسیخته-سرکش

راه و چاه را شناختن-دشواری های کار و زندگی را شناختن

چشم و ابرو-زیبایی چهره
جان به جان کسی کردن-محبت بی اندازه به کسی کردن

تعارف آب حمامی-تعارفی که خرج و مایه ای ندارد

ذُق زدن-بهانه گرفتن و گریه کردن-نق زدن
از خود در آوردن(دروغ‌پردازی کردن)

چتر شدن-بر سر کسی خراب شدن-ناگهانی مهمان رسیدن

ترکمون زدن یا کردن-دست به آب رساندن-ناشیانه کاری را انجام دادن-زاییدن

دبیر-آموزگار دبیرستان-فرد صاحب مقام در یک حرب-وزارت خانه یا سفارت

فرسوده و خراب شدن

از بیخ گوش کسی گذشتن(در برابر خطری قرار گرفتن و آسیب ندیدن)

انگشت خوردن(افسوس خوردن، پشیمان بودن)

آمد کردن-رخ‌دادن واقعه‌ای خجسته

 

ریز نقش-دارای اندام کوچک و ظریف
چای صافی-نگا. چای صاف کن
پهلو گرفتن کشتی-به ساحل رسیدن و ایستادن کشتی

خاک کردن-دفن کردن-در گور نهادن-پشت حریف را در کشتی به زمین رساندن

چهره شدن-مورد توجه قرار گرفتن-گل کردن

دلی از عزا درآوردن-پس از مدت ها گرسنگی غذای مفصل خوردن-به خوشی ساعتی را گذراندن

انگشت بر چشم نهادن-پذیرفتن-مسلم دانستن

زیر دست-تابع-فرمان بردار

دست پاچه شدن-مضطرب شدن-دست و پای خود را گم کردن

دستی-به عمد-از روی تعمد

از جگر گذشتن-نامردی کردن

تعریفی-قابل توجه-عالی

چشم چپ به کسی انداختن-دشمنی کردن با کسی

آتش‌پاره-شوخ و شنگ-فرز و چالاک-کرم شبتاب
بی همه کس-بی پدر و مادر

خشت به قالب زدن-نگا. خشت انداختن
امن و امان(بدون بیم و هراس)

زیر و بالای کسی را جنباندن-زیر و بالا گفتن

ترش کردن-عصبانی شدن

آب بستن در چیزی(آبکی و رقیق کردن)

حسابگر-کسی که در کارها سود و زیان خود را در نظر می گیرد

دل کسی خون بودن-سخت رنجیده بودن-بسیار اندوهناک بودن

از چنگ دزد در آمدن و به دام رمال افتادن(از باران به ناودان پناه آوردن)

آفتابِ پس دیوار(شامگاه)

توان هماوردی با کسی را داشتن

خود را خراب کردن-خود را کثیف کردن

 

جمع و جور-منظم و مرتب

رو به راه-آماده-مهیا-منظم

از جنب و جوش افتادن(آرام گرفتن، شور و هیجان خود را از دست دادن)

دم کوتوله-کوتاه قامت-چیز کوچک

ته نشست-رسوب

اختر- گذری-دیدار کوتاه-سرپایی

از بی‌کاری مگس پراندن-بی‌کار و بدون سرگرمی ماندن

از پشت کوه آمدن(بی‌خبر از آداب و رسوم بودن، دهاتی بودن)

آفتاب خوردن-سختی کشیدن

زوار در رفته-پیر و فرسوده-به درد نخور-اسقاط

از پاشنه در کردن(پیاده راه درازی را طی کردن)

آجرپاره(جواب کسی که به‌جای بله می‌گوید آره)

دس دس کردن-دست زدن-طول دادن-وقت گذراندن
الف به خاک کشیدن-خجالت کشیدن

آب و گاوشان یکی بودن(شریک و همدست بودن)

جیره ی کسی را روی یخ نوشتن و جلو آفتاب گذاشتن-با کسی دشمنی کردن

ژاکت-کت بافته شده از کاموا

جیره ی کسی را روی یخ نوشتن و جلو آفتاب گذاشتن-با کسی دشمنی کردن

آهوی خاور(آفتاب)

اجباری-خدمت سربازی

جنجالی-آن چه موجب هیاهو شود-آن چه بر سر زبان ها افتد

آب از گلو پایین نرفتن-غصه و ناراحتی شدید داشتن
پی بردن-دریافتن-آگاه شدن
پایان نامه-رساله ی پایان تحصیل

 

خال گوشتی-نقطه ی برجسته ای از گوشت بر پوست بدن

ذکر مصیبت-بیان درد-یادآوری رنج های خاندان محمد و به ویژه حسین

 

جوش خوردن زخم-به هم آمدن سر زخم و پوست نو آوردن

زن مرده-مردی که زنش درگذشته است

خوش خور-کسی که همیشه غذای خوب بخورد

خرده پا-کاسبان جزء و کم سرمایه

دل و حوصله-آمادگی-حاضر بودن برای انجام کاری-شور و اشتیاق

 

حال کردن-لذت بردن

 

داغ باطل خوردن-از کار افتادن-از رونق و رواج افتادن
آبِ سیاه(نیمه کوری)

چل و یک منبر روشن کردن-چهل و یک شمع نذری در چهل و یک مجلس روضه خوانی

راست و ریس-موانع و معایب
زور زدن-فعالیت زیاد کردن-به کار بردن زور و نیرو

زبان آدم سر کسی نشدن-به حرف منطقی تن ندادن و آن را نپذیرفتن

 

پر و پا قرص-دارای اعتقاد محکم-استوار

خبر-گزارش رویداد

تو تاریکی رقصیدن-بدون آگاهی کاری را کردن-بی موقع کاری را کردن

جواب گو-مسئول-آن چه یا آن که با امری مقابله می کند

 

جای مهر گذاشتن-چیزی را به عمد در جایی گذاشتن تا به آن بهانه دوباره به آن جا آمدن

دیزی-ظرفی سفالی یا فلزی که در آن آبگوشت می پزند-آبگوشت

آبجی خاک‌انداز(زن فضول و خبرچین)

برگ برنده-ورقی که با آن بتوان بازی را برد-وسیله ی اثر بخش

 

جاهل پسند-چیزی که جوان

راسته بازار-بازار راست و مستقیم

از سر دست(کار یا سخنی که فورا و بدون تامل بکنند یا بگویند)

آشنایی به روشنایی انداختن(پس از مدت‌ها تصادفی آشنایی را دیدن)
جان کسی به نانش بسته بودن-بسیار خسیس بودن که حاضر باشد جان بدهد نان ندهد

رو دست کسی گذاشتن خرج-کسی را در خرج انداختن
ریختن مو-سخت وحشت کردن

اشک کوه(یاقوت، لعل)

به گوزگوز افتادن-پیر شدن-از خستگی زیاد از پای در آمدن

دوبلاژ-برگردان گفت و گوی فیلم به زبان دیگر

اتر خان رشتی-آدم پرافاده

خیالاتی-وسواسی-آن که پندار و توهمات بی جا دارد
دور سر گرداندن-بلاتکلیف گذاشتن-معطل گذاشتن

ته ریش-ریش اندک

زیر زبان کشی-با زرنگی از کسی حرف بیرون کشیدن-زیر پا کشی

دست به گریبان شدن-با هم به جدال پرداختن-گلاویز شدن

الحق و الانصاف-انصافن-حقن

آغبانو-لقبی برای زنان محتشم و بزرگ

جیره بندی-سهم بندی

از آب کره گرفتن-از آب روغن گرفتن

حال کردن-لذت بردن

 
پُلُغ زده-ورقلمبیده-برجسته

 

 

باب دهان-موافق سلیقه-مطابق میل-خوشایند

از زیر کار در رفتن-تن زدن و نپذیرفتن کاری-کار را جدی نگرفتن

از سر دست(کار یا سخنی که فورا و بدون تامل بکنند یا بگویند)

ژرسه-نوعی پارچه ی نازک-نیم تنه ی بافته از نخ

التفاتی-داده شده-مرحمتی-اعطا شده
جگر خون کردن-رنج بسیار دادن

حکیم باشی را دراز کردن-مجازات کردن بی گناه

ریش سفید-مرد سالخورده و محترم

اسب را گم کردن دنبال نعلش گشتن(اصل را از دست دادن و دنبال فرع گشتن)

پاشنه بلند-کفش زنانه با پاشنه های بلند

زیادی-اضافی-بی مصرف-خارج از حد

خودکشی کردن-با رنج فراوان کاری را به پایان بردن

پشت چیزی گذاشتن-با پشتکار دنبال چیزی رفتن-کاری را با اراده ی محکم دنبال کردن

 
دست داشتن-توانایی داشتن-وارد بودن

آدم عوضی-کسی که ظاهرش با باطنش یکی نیست-بدطینت

پیل پیلی خوردن-در راه رفتن به چپ و راست متمایل شدن

خنسی-گرفتاری-تنگدستی

ای والله(در مقام تایید و اعتراف به برتری کسی گفته می‌شود، آری به خدا)

 

پیمانی-استخدام غیر رسمی